Pas Fasadës së Politikave Rinore në Lezhë: Zëri i të Rinjve midis Premtimeve dhe Realitetit
Nga Laura Çota, Anamaria Luka dhe Xhuliano Keqi, Koha e leximit: 5 minuta
Kur të rinjtë janë spektatorë në vend të aktorëve
Bashkia
Lezhë shpall me krenari se ka bërë përparime në mbështetjen e të rinjve, duke
përmendur Planin Strategjik Vendor për Rininë 2024–2027 dhe punën e Këshillit
Vendor Rinor (KVR) si dëshmi të angazhimit të saj. Por sa prej këtyre
politikave kanë efekt real tek ne, të rinjtë? Nga një këndvështrim i
drejtpërdrejtë rinor, tabloja del zhgënjyese: mungon transparenca, pjesëmarrja
kuptimplotë e të rinjve dhe llogaridhënia në zbatimin e strategjive. Në një
qytet ku kryebashkiaku shfaqet si figurë dominante në vendimmarrje, duhet të
pyesim veten: a po fuqizohet zëri i të rinjve, apo rinia po mbahet në rolin e
spektatorit dhe jo të aktorit në procesin demokratik? Këtij realiteti i shtohet
edhe fakti se zëri dhe kontributi ynë shpesh janë anashkaluar – megjithë
përpjekjet tona për t’u përfshirë dhe për të sjellë ndryshim. Ne, një grup
aktivistësh të moshës 16–18 vjeç nga Qendra Rinore H.A.N.A, vendosëm të hetojmë
thellësisht sesi po zbatohen këto politika rinore. Ky artikull pasqyron gjetjet
tona – me nota si analitike ashtu edhe emocionale – mbi arritjet dhe dështimet
e deritanishme. Duke shqyrtuar strategjinë rinore, këshillin rinor dhe qendrën
rinore publike në Lezhë, ne nxjerrim në pah si sukseset modeste ashtu edhe
dështimet e theksuara. Gjithashtu, tregojmë se si institucionet vendore kanë dështuar
të përfshijnë zërin tonë dhe sesi ne të rinjtë po reagojmë për të kërkuar
llogari e ndryshime.
Plani Strategjik Vendor për Rininë 2024–2027 supozohej të ishte udhërrëfyesi kryesor për zhvillimin e politikave rinore në Lezhë. Ky plan përmend synime ambicioze si:
- Rritja e mundësive për punësimin e të rinjve – duke adresuar papunësinë e lartë rinore;
- Mbështetja e programeve edukative dhe aktiviteteve kulturore – për një rini më të arsimuar e aktive në jetën komunitare
- Krijimi i hapësirave për pjesëmarrje aktive – garantimi që të rinjtë kenë zë në vendimmarrje dhe ambiente ku të mblidhen e të zhvillohen
Këshilli Vendor Rinor - Strukturë simbolike apo zë i të rinjve?
Roli
ligjor i KVR-së. Sipas Ligjit nr. 75/2019 “Për Rininë”, Këshilli Vendor Rinor
pranë një bashkie është organ këshillimor që duhet të përfaqësojë të rinjtë dhe
t’i këshillojë autoritetet vendore për politikat rinore, të monitorojë zbatimin
e tyre dhe të shërbejë si urë lidhëse mes të rinjve dhe institucioneve. Me
fjalë të tjera, KVR-ja pritet të jetë zëri zyrtar i rinisë brenda Bashkisë –
një strukturë ku ne të rinjtë japim mendime, propozojmë ide dhe mbajmë
përgjegjës institucionet për çështjet që na përkasin direkt. Në letër, Bashkia
Lezhë e ka ngritur një KVR prej vitit 2022. Madje, ky Këshill reklamohet si
arritje në raportet e Bashkisë.
Po çfarë ka bërë
realisht KVR-ja e Lezhës?
KVR
në praktikë (mandati i parë, 2022–2023). Gjatë vitit 2023, KVR-ja u përfshi në
disa aktivitete sociale: organizoi workshop-e me nxënës shkollash, konkurse
debatesh, fushata ndërgjegjësimi dhe mori pjesë në evente publike. Fokusi
kryesor dukej tek nxitja e mësimit joformal, artit, aktivizmit komunitar – gjëra
vërtet të vlefshme për të rinjtë. Këto janë për t’u përgëzuar si nisma.
Problemi është se KVR-ja nuk shkoi përtej aktiviteteve simbolike, duke dështuar
në rolin e vet më themelor. Nuk kemi asnjë evidencë që Këshilli Rinor të ketë
këshilluar Bashkinë për ndonjë politikë rinore apo buxhet për rininë, siç e
ngarkon ligji. Nuk ka propozime konkrete të dala prej KVR-së që të kenë ndikuar
vendimmarrjen lokale në dobi të të rinjve. Anasjelltas, as Bashkia nuk duket se
e ka konsultuar KVR-në për hartimin e politikave – p.sh. për vetë Planin
Strategjik Rinor, KVR-ja nuk u pyet realisht ashtu siç duhej. Madje, vetë
përbërja dhe funksionimi i KVR-së ngriti shqetësime. Nga 6 anëtarë të mandatit
të parë, 2 ishin zyrtarë (vetë kryetari i Bashkisë si kryesues dhe specialistja
e rinisë në bashki) dhe 4 ishin të rinj nga shkollat/OJQ-të. Kjo përbërje u
kritikua si e pabalancuar – kryesisht nxënës të shkollave të mesme, pa
përfshirë studentë, të rinj profesionistë apo grupe të tjera. Mbi të gjitha, 3
nga anëtarët e rinj dhanë dorëheqjen para kohe. Dy prej tyre ishin anëtarë/aktivistë
nga H.A.N.A, të cilët u larguan duke deklaruar se nuk po dëgjoheshin dhe se
KVR-ja ishte kthyer në një organ jofunksional e pa efekt. Pas këtyre
dorëheqjeve, KVR-ja mbeti me vetëm 1 anëtar aktivë – fakt që edhe Bashkia Lezhë
vetë e pranoi zyrtarisht, duke e shpallur KVR-në jofunksionale dhe duke nisur
procedurat për një mandat të ri.
Ç’kuptim ka një këshill rinor me 1 anëtar? Për ne të rinjtë, kjo situatë ishte dëshpëruese dhe treguese e asaj që dyshonim: KVR-ja po funksiononte vetëm si fasadë, sa për të plotësuar një detyrim formal ligjor të Bashkisë, e jo si një mekanizëm i vërtetë pjesëmarrës. Edhe pse Bashkia e vlerëson “pozitivisht efektivitetin” e KVR-së në përgjigjet e saj zyrtare (duke thënë se KVR ka angazhuar të rinjtë në aktivitete dhe se kryetari i Bashkisë takon KVR-në sa herë kërkohet), realiteti i deritanishëm flet ndryshe. Pjesëmarrja rinore në vendimmarrje ka qenë e zbehtë. Shumë të rinj në qytet as që janë në dijeni se kush i përfaqëson në KVR, ose ç’rol ka ai këshill në vendimet që merren për ta. Kur 4–5 emra (shpesh të panjohur për komunitetin e gjerë rinor) fliten si “përfaqësues” tanë, natyrshëm lind pyetja: A janë këta të rinj të përgatitur dhe të lirë të ngrenë zërin për bashkëmoshatarët e tyre? Apo ndihen të frikësuar dhe të nënvlerësuar, duke heshtur përballë autoriteteve? Nëse KVR-ja nuk arrin të artikulojë hallet e të rinjve – për papunësinë, mungesën e aktiviteteve, hapësirave kulturore e sociale – atëherë ekzistenca e tij është thjesht simbolike. Dhe simbolizmi nuk mjafton. Ne kërkojmë një Këshill Rinor që të jetë vërtet aktiv, kritik kur duhet, dhe që të ketë ndikim në politikat lokale, jo një klub formal takimesh pa jehonë.
Këto tingëllojnë mirë në letër. Por realiteti është që ky dokument ka probleme themelore në hartim dhe zbatim. Analizat tona nxorën në pah disa mangësi kritike: (1) Mungesë konsultimi të rregullt me të rinjtë – shumë të rinj por edhe organizata rinore (përfshirë H.A.N.A) u lanë jashtë procesit dhe s’patën mundësi të jepnin feedback real; (2) Synime të përgjithshme, por pa masa konkrete – plani shpall vizione, por nuk përmban hapa specifikë, afate kohore apo tregues të matshëm suksesi që do ta bënin të zbatueshëm në praktikë;(3) Pa buxhet të qartë – nuk identifikon financime ose buxhet të dedikuar për iniciativat e propozuara, duke vënë në dyshim realizueshmërinë e tyre; (4) Përfshirje e kufizuar dhe jotransparente e aktorëve – dokumenti në pjesë të caktuara rezulton i hartuar nga një OJF lokale e kontraktuar nga donatorë, jo nga vetë Bashkia në partneritet me ne të rinjtë. Kjo ngre pikëpyetje serioze për transparencën e procesit, pasi Bashkia duket se ka siguruar hartimin e strategjisë te një palë e jashtme, në vend që ta bënte vetë me kontributin e komunitetit rinor apo qoftë përmes kontraktimit të një institucioni me sfond të njohur punësh të ngjashme. Një tjetër shqetësim madhor është konflikti i mundshëm i interesit duke qenë se personi që drejtoi projektin e hartimit të planit (nga OJF-ja lokale gjatë 2023) u punësua më pas në një rol drejtues në vetë Bashkinë Lezhë. Me fjalë të tjera, dikush që kontribuoi në shkrimin e dokumentit tani gjendet në pozitat e atij që duhet ta zbatojë dhe ta mbikëqyrë atë. Ky dualizëm rrezikon paanshmërinë – a do të pranojë Bashkia të kritikojë apo ndryshojë një plan që e ka hartuar në fakt “brenda shtëpisë”? Siç vëren edhe H.A.N.A në një shkresë zyrtare, kjo situatë “ngre pikëpyetje për vendimmarrje të njëanshme, favorizim dhe mungesë transparence”. Në Prill 2024, përpara se plani të miratohej, H.A.N.A dhe aktorë të tjerë u ftuan në një dëgjesë publike. Aty, u ngritën pikërisht këto probleme dhe u rekomanduan përmirësime konkrete. Mirëpo shqetësimet e ngritura u injoruan. Për t’u siguruar më tutje që këto reflektime të mbaheshin në konsideratë, më 20 Maj 2024 u dërgua një letër zyrtare me rekomandime në Bashki, ku u rreshtuan gjashtë pika kyçe për tu reflektuar në plan. U kërkua shtimi i hapave të qartë të zbatimit, përcaktimi i treguesve të suksesit, buxhet të detajuar dhe mekanizma monitorimi e përfshirjeje të vazhdueshme të të rinjve. Fatkeqësisht, përgjigjja e Bashkisë Lezhë injoroi dhe refuzoi shqetësimet e ngritura. Më keq akoma, u mësua se Bashkia e kishte paraqitur planin për miratim në Këshillin Bashkiak që më 24 Prill 2024, pra tre javë para dëgjesës publike. Kjo do të thotë se, ndërkohë që publiku po konsultohej “formalisht” në Maj, në prapaskenë plani veçse ishte miratuar nga ekzekutivi – një shuplakë e fortë ndaj parimit të konsultimit publik me të rinjtë. Kulmi i mosdëgjimit erdhi në mbledhjen e Këshillit Bashkiak më 30 Maj 2024, ku do të votohej plani. H.A.N.A tentoi të marrë pjesë për të ndjekur nga afër procesin vendimmarrës. Por edhe pas një emaili zyrtar për leje pjesëmarrjeje, u mohua hyrja në sallë në hyrje të ndërtesës ku do të mbahej Mbledhja e Këshillit Bashkiak me arsyetimin se “emaili nuk ishte marrë”. Plani u miratua njëzëri atë ditë, pa asnjë vërejtje po ashtu, pa depozitim të kërkesës për sugjerime të dhëna nga një organizatë rinore dorëzuar në Këshill Bashkiak mbi këtë dokument.
Qendra Rinore Publike: Hapësira e mbyllur e premtimeve të pambajtura
Një tjetër gur themeli i politikave rinore të Bashkisë Lezhë ka qenë Qendra Rinore Publike. Sipas parimeve modernë dhe vetë Ligjit për Rininë, një qendër rinore publike duhet të jetë zemra e komunitetit të të rinjve – një mjedis i hapur e gjithëpërfshirës ku çdo ditë zhvillohen aktivitete, ku ne mund të mësojmë, të krijojmë, të debatojmë e të rritemi. Ligji nr. 75/2019 e përkufizon këtë qendër si një hapësirë që duhet të jetë e aksesueshme për gjithë të rinjtë, me staf të trajnuar, dhe që ofron shërbime të edukimit joformal, këshillimi, orientimi drejt punësimit etj. Lezha, në dukje, i ka plotësuar këto kushte në letër: Bashkia ka caktuar një ambient si qendër rinore dhe ka një punonjës të stafit aty. Por çfarë ndodh kur shkojmë atje? Përvoja reale ka qenë zhgënjyese. Gjatë një vizite në ambientet e qendrës, hapësira rezultoi bosh – asnjë grup të rinjsh, asnjë aktivitet duke u zhvilluar. Vetëm një punonjës ishte i pranishëm, pa ndonjë angazhim konkret me të rinjtë përreth. Nuk kishte tabela njoftimesh për ndonjë program, asgjë që të tregonte se aty po ndodhte diçka. Kjo situatë e zymtë ngre disa pyetje serioze:
A
është qendra vërtet funksionale sipas qëllimit të saj? A ka ajo staf të
trajnuar që punon çdo ditë me pasion për rininë? Pse mungon
informacioni publik për aktivitetet që supozohet të zhvillohen aty? Ne, si të
rinj, nuk kemi marrë asnjëherë njoftime për evente apo mundësi në atë qendër.
Shumica e bashkëmoshatarëve as nuk e dinë ku ndodhet kjo qendër, e jo më ta
ndiejnë si “shtëpinë” e tyre. Nga Bashkia mungon një përgjigje e qartë. Në
letër, qendra ekziston; në praktikë, duket si një hapësirë e harruar. Ky
kontrast midis asaj që propagandohet dhe realitetit në terren na lëndon dhe na
zemëron njëkohësisht. Një nga kërkesat kryesore të të rinjve ka qenë pikërisht
gjallërimi i Qendrës Rinore Publike – pajisja e saj me mjete dhe programe,
shtimi i stafit të kualifikuar, dhe hapja e dyerve për aktivitete të
përditshme, nga kurse trajnimi e deri te diskutimet publike mbi çështje që na prekin.
Derisa kjo të ndodhë, qendra mbetet një tjetër premtim i papërmbushur. Dhe ne
pyesim: A mos vallë qendra rinore u krijua vetëm sa për t’u mburrur se “e kemi
një të tillë”? Sepse përderisa nuk është e gjallë me zërat dhe energjinë
rinore, nuk po i shërben aspak qëllimit të saj.
Thirrja jonë - Reformat tani! Pjesëmarrje e vërtetë, transparencë, buxhete dhe standarde për rininë
Mjaft
më me premtime boshe. Nga gjithë sa mësuam e përjetuam, është e qartë se duhet
ndryshim rrënjësor në mënyrën si hartohen dhe zbatohen politikat rinore në
Lezhë. Ne artikulojmë publikisht disa kërkesa dhe rekomandime konkrete:
Pjesëmarrje
e vërtetë e të rinjve në vendimmarrje: Asnjë strategji rinore apo vendim për
rininë të mos merret pa përfshirjen aktive të të rinjve lokalë. Kjo do të thotë
konsultime reale, jo formale, që në fazën e parë të hartimit të politikave. Të
rinjtë, veçanërisht ata nga grupet dhe organizatat lokale (si H.A.N.A e të
tjera), duhet të jenë pjesë e grupeve të punës kur shkruhen dokumente
strategjike. Zëri ynë nuk duhet dëgjuar sa për sy e faqe, por të reflektohet në
vendime – ndryshe, nuk ka kuptim.
I
bëjmë thirrje Bashkisë Lezhë të publikojë rregullisht të dhëna mbi buxhetin për
rininë dhe raportet e zbatimit të strategjive. Nuk pranojmë dot që të mos dimë
sa para investohen vërtet për të rinjtë, ose ku shkojnë këto para. Çdo projekt,
çdo veprimtari për dhe me të rinjtë nga pushteti lokal, çdo aktivitet i
premtuar duhet të raportohet publikisht – kështu komuniteti ynë mund të gjykojë
vetë efektivitetin. Gjithashtu, kërkojmë që vendimet e Këshillit Bashkiak që kanë
të bëjnë me rininë (p.sh. miratimi i planit strategjik) të jenë të aksesueshme
lehtësisht dhe të shoqërohen me njoftime për ne të rinjtë. Pa transparencë, nuk
ka besim.
Struktura e KVR-së duhet ringritur mbi
baza të shëndosha. Kërkojmë
zgjedhje transparente dhe gjithëpërfshirëse për anëtarët e rinj – jo emërime me
përzgjedhje të dyshimtë. Duhet siguruar që KVR-ja e re të ketë diversitet
(nxënës, studentë, të punësuar, nga fshati dhe qyteti, nga organizata të
ndryshme). Për më tepër, KVR-ja duhet fuqizuar në rolin e vet këshillues: t’i
jepet hapësirë dhe peshë të vërtetë në Këshillin Bashkiak dhe në hartimin e
politikave. Rekomandimet e KVR-së për çështjet rinore duhet të merren parasysh
nga Bashkia si detyrim, jo si opsion.
Ne
propozojmë që çdo draft-strategji apo vendim për rininë të shoqërohet me
mendimin e KVR-së para se të votohet. Gjithashtu, KVR-ja të ketë të drejtën e
thirrjes së takimeve periodike me Kryetarin e Bashkisë dhe drejtoritë
përkatëse, për të paraqitur propozime e kritika. Vetëm duke e marrë seriozisht
këtë këshill, ai mund të kthehet nga simbolik në funksional.
Politikat
pa para janë thjesht letra. Kërkojmë nga Bashkia një ndarje të posaçme
buxhetore për zbatimin e Planit Strategjik Rinor, për gjallërimin e Qendrës
Rinore Publike dhe për mbështetjen e aktiviteteve të KVR-së. Këto fonde duhet
të jenë të qarta në buxhetin vjetor dhe të diskutuara me ne. Një plan 4-vjeçar
rinor pa buxhet është një iluzion – prandaj nevojitet që në buxhetin e vitit
2025 e në vazhdim të ketë zë specifik për rininë, që të mund të matet progresi
dhe impakti. Po ashtu, investime kapitale si krijimi i hapësirave inovative
(laboratorë kreativë, kënde IT, ambiente sportive) do t’i jepnin jetë
premtimeve që deri tani kanë mbetur fjalë boshe.
Kërkojmë
që çdo dokument strategjik për rininë të plotësojë standardet bazë: analiza të
nevojave, objektiva të qarta, plan veprimi të detajuar, indikatorë matës dhe
afate kohore. Është e turpshme që Plani Strategjik 2024–2027 doli pa këto
elemente thelbësore. Bashkia duhet të angazhojë ekspertizë të kualifikuar (të
pavarur politikisht) kur harton politika rinore, dhe njëkohësisht të krijojë
mekanizma monitorimi periodik. Ne propozojmë ngritjen e një grupi pune
monitorues me pjesëmarrje nga të rinjtë, OJF-të, ndoshta dhe institucione
arsimore lokale, që të ndjekë hap pas hapi zbatimin e planit dhe të raportojë
publikisht progresin ose dështimet. Vetëm kështu do të kemi llogaridhënie dhe
do të shmangim përsëritjen e gabimeve aktuale.
Këto kërkesa nuk janë thjesht dëshira idealiste – ato janë minimumi i nevojshëm për të siguruar që politika “Për Rininë” të mos mbetet një slogan bosh. Ne nuk duam privilegje të veçanta; duam vetëm që zëri dhe nevojat tona të merren seriozisht, sepse bëhet fjalë për të ardhmen tonë.
